جامعه ایران به لحاظ مواجه شدن با تحولات ساختاری همانند افزایش سالانه جمعیت، مسایل اقتصادی، ‌اجتماعی و سیاسی و همچنین گذر از جامعه سنتی به جامعه مدرن و در آستانه ورود به عرصه دنیای تکنولوژی شاهد بروز پدیده‌های گوناگونی درحوزه امنیت و آسیبهای اجتماعی است که این موضوع نشاط و شادی جامعه ایران را بیشتر از گذشته تحت تأثیر قرار داده است.
هر از چند گاهی مسایل گوناگونی درباره وضعیت نشاط اجتماعی در ایران مطرح می‌شود و مهمترین موضوع هم حول محور شرایط این روزهای جامعه و ارتباط آن با آرامش روحی و روانی و شادی عمومی مردم و خانواده ایرانی و شاخصهای تعیین کننده وضعیت نشاط در جامعه متمرکز شده است. برخی ازکارشناسان معتقدند که جامعه ایران در متن داشته‌های خود در کنار پارامترها و شاخصهای بومی و اسلامی، از موقعیتها و ظرفیتهایی مانند مناسبتهای مذهبی و ملی برخوردار است که باید بیش از گذشته به این موارد توجه کرد.
این موضوع بهانه‌ای شد تا در گفت و گو با قائم مقام وزیر کشور در امور فرهنگی و اجتماعی به بررسی و واکاوی وضعیت نشاط اجتماعی در ایران و نقش رسانه در بسط و گسترش این شادی و نشاط بپردازیم.
در این گفت و گو «علیرضا افشار»، به بیان نظرها و دیدگاه‌های خود درباره وضعیت نشاط اجتماعی در ایران می‌پردازد. افشار از جمله مسؤولانی است که به دلیل شرایط کاری و موقعیتی که در آن قرار دارد، به طور مستقیم در جریان وضعیت نشاط اجتماعی در ایران قرار دارد. گفت و گوی ما با قائم مقام وزیر کشور در امور فرهنگی و اجتماعی هم اینک پیش روی شماست.

آقای افشار! در حوزه فرهنگی و اجتماعی ما مسایل گوناگونی داریم از جمله اینکه شورای اجتماعی کشور تا به امروز چقدر به موضوع نشاط اجتماعی توجه نشان داده است، آیا به صورت کلیشه ای و دوره ای که گروه ها و رجال سیاسی به مسایل توجه دارند و یا این موضوع به عنوان یک امر پایه و مهم در دستور کار شورای اجتماعی وزارت کشور است؟
درباره موضوع نشاط اجتماعی بسیاری از دستگاه‌های اجرایی درچارچوب برنامه هایشان به این موضوع توجه دارند و برنامه‌های گوناگونی در این راستا تدوین و اجرایی شده است، البته مسأله نشاط اجتماعی دارای تنوع بسیار زیادی است و یک موضوع بین بخشی است، یعنی اینطور نیست که تنها یک دستگاه مسؤول ایجاد نشاط اجتماعی باشد یا مسؤول ممانعت ازآنچه باعث تخریب نشاط اجتماعی شود.
همه دستگاه ها در حوزه مسایل اجتماعی و فرهنگی مسؤولیت و وظیفه ای دارند که باید دراین مسأله مشارکت کنند. این مهم است که بدانیم مباحثی که بین بخشی است پیچیدگی زیادی دارد و برای هماهنگی بویژه در حوزه اجرا انسجام میان دستگاه‌های مسؤول بسیار دشواراست.

شما در وزارت کشور درباره این موضوع و مقوله نشاط اجتماعی چه کار کرده‌اید؟
- وزارت کشور یک دستگاه حاکمیتی و فرابخشی است، چه درمسایل امنیتی و چه در مسایل سیاسی و اجتماعی وظایف ستادی وزارت کشورمشخص است، خودش مجری امنیت نیست، برقراری امنیت مسؤولیت دستگاه‌های دیگراست. درحوزه مسایل اجتماعی هم این موضوع صادق است، دستگاه‌های متنوعی مسؤول هستند، درنتیجه وزارت کشور این دستگاه‌ها را هماهنگ و نظارت می‌کند.
درباره نشاط اجتماعی در برنامه ۵ساله پنجم ماده ۹۷ بند ب را داریم که گسترش روحیه نشاط و شادابی، امید و اعتماد اجتماعی و ارزشهای دینی و هنجارها را توصیه کرده است. پس از ابلاغ آن کارهای مطالعاتی در این حوزه صورت گرفت.
اهمیت مقوله نشاط اجتماعی با توجه به سخنان مقام معظم رهبری که در مناسبتهای گوناگون بر این مسأله تأکید داشتند، مورد توجه است. رهبری بارها در دیدار با جوانان در سخنان خود به امید، خود باوری، شادابی و پویایی جوانان اشاره داشته اند و با همین نشاط است که ایمان و پایه‌های اعتقادی مستحکم می‌شود و خواهند توانست به سمت آرمانها حرکت کنند.

آیا آماری وجود دارد که چه تعداد از هموطنان آنطور که باید شاد نیستند یا زیربار نوعی از غم زدگی و افسردگی قرار دارند؟
- در خصوص ارایه آمار اطلاع از شرایط و وضعیت به داشتن شاخصهای نشاط مرتبط می‌شود، یعنی تا زمانی که شاخصهای ملی نشاط تعریف نشود، نمی‌توانیم اطلاع دقیقی از وضعیت آن داشته باشیم.
البته به صورت پراکنده همان طور که اشاره کردید، گزارشها و آمارهایی وجود دارد که مبانی تعریف شده و دقیقی ندارد. در حقیقت این کاری که ما شروع کردیم با توجه به مطالعاتی که از قبل انجام شده است، قراردادی داریم برای مراحل کاربردی تهیه شاخصها و تهیه برنامه‌های افزایش نشاط و جلوگیری از مواردی که نشاط را تضعیف می‌کنند.
نکته مهم این است که نمی توانیم به شاخصهای بین المللی نشاط و شادی اتکا کنیم، شاخصهای نشاط در جامعه ما باید مبتنی با شرایط بومی و بافت اجتماعی ما تعریف شوند. موضوعاتی که باعث فرح، نشاط و روحیه بالا و امید، خودباوری مردم و جوانان ایران می‌شود باید تعریف خاص خودش را داشته باشد.

اما تحقیقات زیادی در حوزه نشاط اجتماعی انجام شده است. شورای فرهنگ عمومی کشور هم در این راستا جلسات متعددی برگزار کرده است، دانشگاه‌های متعددی پایان نامه‌های بسیاری از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا را به سمت مقوله نشاط اجتماعی گرایش داده اند و شما هم از طرح جدید شورای اجتماعی کشور خبر می‌دهید! فکر نمی کنید در حال حاضر نوعی موازی کاری در فعالیتهای مربوط به نشاط اجتماعی در کشور به وجود آمده است؟
- نشاط و سلامت یکی از محورهای هفت‌گانه طرح تحول اجتماعی است و برای دستیابی به نتیجه مطلوب در این حوزه می‌بایست هماهنگی میان دستگاه‌های مرتبط در سالهای آینده موردنظر مسؤولان قرار گیرد. از سوی دیگر همان طور که در پرسشهای قبلی اعلام کردم، تعریف الگوهای مؤثر با حفظ نشاط و شادابی و تعیین شاخصهای نشاط در کشور می‌تواند به بسیاری از مشکلات در حوزه ارزیابی شادی و نشاط عمومی جامعه پایان دهد، متأسفانه هنوز هم در بحث شاخص‌های نشاط دچار مشکل هستیم. اما این روند با تدابیر انجام شده رو به بهبودی است. در همین مطالعات مورد نظر با تعریفی از شاخصها پایش نشاط در پایتخت به صورت آزمایشی انجام شد، که نتایج خوبی داشته است، برای مثال یکی از یافته‌های این نظرسنجی علمی این بوده است که افراد دارای اعتقادات دینی بالاتر از نشاط و رضایت زندگی بیشتری برخوردارند.

برخی معتقد هستند که یک جامعه با نشاط به تربیت افراد آن جامعه مرتبط می‌شود، از دوران کودکی در خانواده که بایدها و نبایدها به فرزندان آموزش داده شود، تا به مراحل دیگر از زندگی که هر کدام آموزش و تربیت نقش مهمی دارد. آیا شما با این موضوع موافق هستید که نشاط اجتماعی را از تربیت فرزندان باید آغاز کنیم؟
- قبول دارم. در حوزه مذهبی هم همواره اسلام بر قناعت تأکید داشته است که مهمترین عامل نشاط و رضایت است. علاوه بر این در حوزه فرهنگ عمومی هم در اشعار بزرگانی مانند سعدی، حافظ و مولانا به این موضوع تأکید شده است. در آموزه‌های دینی ما به قناعت توصیه شده است، یعنی هر چقدر توقعات را بالا ببریم، ناآرامی ها و اضطراب‌ها بیشتر می‌شود چون برای تأمین آن دچار مشکلات می‌شویم و هر کمبود هر چند کاذب فشار روحی را بر ما مضاعف می‌کند. این موارد را اگر در سبک زندگی خودمان در نظر نگیریم و بخواهیم آموزه‌های غربی و مصرف گرایی را در دستور کار خودمان قرار دهیم به همین نتیجه ای می‌رسیم که این روزها بسیاری از کشورهای توسعه یافته غربی با آن مواجه هستند. وجود استرس، فروپاشی خانواده و بالا رفتن آمار خود کشی در غرب نشان می‌دهد توسعه مادی نتوانسته جامعه غربی را به آرامش رساند.

منظور شما از رضایت اجتماعی چه مواردی است؟ آیا به رضایت فرد از جامعه و حکومت هم مرتبط می‌شود؟
- نشاط اجتماعی امری است متوسط بین شادی که در کف است و رضایت که در اوج قرار می‌گیرد، شادی زودگذر است، شاید یک جوان با گوش دادن به موسیقی و یا شرکت درمراسم جشنی برای ساعاتی شاد باشد، اما این وضعیت زود گذر است، نشاط مقوله ای عمیق تر است و بالاتر از آن همان رضایت اجتماعی قراردارد.
رضایت اجتماعی ابعاد وسیع تری از جامعه و انسانها را در برمی‌گیرد که در همه آرمانها و خواسته‌های خودشان از جامعه رضایت و امید به آینده داشته باشند، اینها لایه‌های عمیق تر نشاط اجتماعی است که باید در تمامی برنامه‌ها و کارگروه‌هایی که برای مقوله نشاط تشکیل می‌شود، توجه داشته باشند.
مهم‌ترین مسأله ما در وزارت کشور و کارگروه نشاط اجتماعی هم تعیین شاخصها است، اگر ما شاخصها را درست تعیین کنیم شاهرگ اصلی به دست می‌آید. در ابتدا باید وظیفه دستگاه‌های گوناگون مشخص شود، باید و نباید ها مشخص شود.

آیا در سمت قائم مقام وزیر کشور از بین رفتن تدریجی نشاط اجتماعی در ایران به دلیل مشکلات گوناگون را قبول دارید؟
- من موافق نیستم! خیلی زود است که به جواب دقیق برسیم، من صحبتهای مطرح شده توسط کارشناسان را قبول دارم، ما هر چقدر به سوی استفاده از تکنولوژی روز و فاصله گرفتن از سنتها می‌رویم این نشاط دچار لطمه‌هایی می‌شود. اما دستیابی به شاخصهای دقیق نشاط و پایش آن در یکایک استانها و شهرستانها و تداوم آن نیازمند فراهم شدن شرایط لازم، واکاوی دقیق افزایش و یا کاهش نشاط در جامعه و همچنین یک همت عالی و البته فراهم شدن اعتبارات لازم است.

موافق هستید طور دیگری تعبیر کنیم، هر چقدر ما از فرهنگ و اصالتهای خودمان فاصله می‌گیریم، یعنی هر قدر از خودمان دور می‌شویم یا عواملی که باعث می‌شود از فرهنگ‌مان دور شویم بیشتر دچار پریشانی یا از دست دادن نشاط اجتماعی می‌شویم؟
- معتقدم اگر توسعه مبتنی بر اخلاق باشد ما هم از مزیتهای توسعه برخوردارمی شویم هم از ضرر و زیان‌های آن ایمنی و مصونیت پیدا می‌کنیم، اخلاق در همه حوزه‌ها تعریف خاص خود را دارد در حوزه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی اخلاق به گونه خاصی تعریف می‌شود.
برای مثال درحوزه اقتصاد مسأله الگوی مصرف مهم است، هم در جهت صرفه جویی و هم حفظ هویت و فرهنگ خودمان، برای خرید کالا ترجیح دادن کالای خارجی به کالای ایرانی، این را چطور باید در فرهنگی عمومی خود اصلاح کنیم تا خانواده ها به سمت خرید کالاهای ایرانی اشتیاق داشته باشند. این خود یکی از مصادیق فرهنگ صحیح در اقتصاد جامعه ایران است؛ همچنین باعث افزایش اشتغال هم می‌شود . بیکاری یکی از عوامل مهم کاهش نشاط در جامعه است.

به نظر شما رسانه ها اعم از مکتوب و تصویری در این بین چه نقشی دارد؟
- متأسفانه این روزها برخی رسانه ها در کشور با انعکاس اخبار نادرست و حاشیه سازی اذهان عمومی را مشوش می‌کنند. اطلاع رسانی از ظرفیتها و فعالیتهای مثبت جامعه می‌تواند تأثیر مستقیم در شکل دهی باورهای جامعه داشته باشد درنتیجه تدوین ساختارهای حرفه ای در رسانه‌های کشور ضروری است.
تأثیر عملکرد رسانه ها در شکل دهی فرهنگ عمومی و باورهای جامعه غیرقابل انکار است، چرا که امروز در همه کشورهای جهان رسانه در خط مقدم اجرای سیاستهای راهبردی هر کشوری قرار دارد و دولتها بدون تدوین راهبرد رسانه ای، هیچ اقدامی نمی کنند. اما در کشور ما احساس می‌شود به بهانه آزادی بیان کمی افراط داشته باشیم و نظم لازم برای قرار گرفتن رسانه‌ای در مسیر سیاستهای راهبردی و مصالح عالی جامعه وجود نداشته باشد.

اما قبول کنید روند توسعه ای که اتفاق افتاده است و توجه خاصی که در حوزه مادیات و مادی گرایی پدید آمده است، زندگی‌های متعددی را از بین برده است؛ یعنی ما از واقعیتی به نشاط اجتماعی در کشور دور شده‌ایم.
این بحث مهمی است، حجم محورهای مورد بحث بسیار زیاد است همان طور که اشاره داشتید باید در همه این حوزه ها تلاش کرد، برای مثال آسیبهای اجتماعی هر چقدر افزایش پیدا کند نشاط اجتماعی ما کاهش پیدا می‌کند آسیبهای اجتماعی هم شامل شاخصهای متعددی است و ان شاا... امیدوار هستیم با فعال کردن شورای اجتماعی کشور و اجرایی کردن طرح تحول اجتماعی بتوانیم در همه حوزه‌ها برنامه‌های راهبردی داشته باشیم که نهادینه شود و با تغییر مدیران تغییر نکند.

خبرنگار: علی البرزی